Ulaştırma Yatırımları ve Ekonomik Kalkınma - 2

İşleme başlamadan önce bu tarz çalışmalar kapsamında altı çizilen açık anahtar kavramsal konuların vurgulanması gerekmektedir. Ulaştırma altyapı yatırımlarının seyahat süresinin azaltılması gibi potansiyel yeterlilikleri sınanmamaktadır. Tartışma genel olarak ekonomik kalkınma faydaları ve nasıl ölçüleceği gibi genel atıflarla bu yatırımlardan ilave faydalar ekseninde sonlandırılmıştır. Bu kabul edilen faydaların eklenebilirliği ve ölçülebilirliği de ilgilenilen konular arasındadır. Düzgün bir şekilde tanımlama noktasındaki eksiklikler ve öne sürülen gelişim faydaları, faydaların iki defa sayılması sonucunu zorunlu kılmakta olup dolayısıyla yanlış projeler uygulama riski ortaya çıkmaktadır. Ekonomik kalkınma ve ekonomik büyüme kavramları, belirli yatırımlara atfedilebilecek olan ve açık bir şekilde parasallaştırılmış değerlerini değil doğrudan ulaştırma faydalarına ilave olarak gösterilebilecek olan ekonomik etkinliklerdeki uzun vadeli artışları kapsamaktadır. Bu tarz çalışmalar kapsamın ulaştırma ve ekonomik kalkınma arasındaki ilişkinin altını çizen gerekli koşullar ele alınmakta, halen çözümlenmeyi bekleyen çeşitli sorunlar ve genel bulgular ortaya konmaktadır. Ardından da anahtar değişkenlere bağlı kavramsal çerçeve tanımlanmakta, analiz düzeyi ile ulaştırma projelerinin değerlendirilmesinde kullanılan en genel yöntem olan fayda maliyet analizlerinin nasıl yapılacağı ile ilgili öneriler sunulmakta olup bunun ihtimal dâhilindeki ekonomik kalkınma faydaları için daha fazla dikkate alınması gerekmektedir. Sonrasında ise ekonomik büyümeye paralel olarak yüzleşilen yük ve yolcu taşımacılığı seyahat hacimlerinin nasıl düşürüleceği sorusuna yoğunlaşılmaktadır. Akabinde ise sebep sonuç ilişkisi ve modellemeye bağlı olarak ekonomik kalkınma ve ulaştırma altyapıları arasındaki karmaşık ilişki sınanmaktadır. Son olarak ise altyapı yatırımları dâhilinde erişilebilirlik gelişimi kavramı ele alınmakta ve ulaştırma altyapısı ile ekonomik kalkınma arasındaki ilişkiyi etkileyen politik tasarımın kritik rolü tartışılmaktadır.

Bu tarz çalışmalar kapsamında altı çizilen iki temel ilke bulunmaktadır:

·       Ağları birbirine yüksek kalitede ulaştırma altyapısı ile iyi bir şekilde bağlanmış olan gelişmiş ülkelerde, söz konusu altyapı üzerine devam eden yatırımlar ekonomik büyümede sadece kendi sonuçlarını ortaya koymayacaktır.

·       Ulaştırma altyapı yatırımları olası ekonomik kalkınma hedefleri ile buluşan diğer daha önemli altı çizilen koşulları tamamlayıcı bir işlev görmektedir. İlave ulaştırma yatırımı gerekli bir koşul değildir fakat diğer faktörlerin devreye girdiği durumda destekleyici bir rol üstlenmektedir.

Tartışma, yer alması gereken ekonomik kalkınmaya imkân verecek şekilde ortaya konması gereken bir koşullar dizisi vasıtası ile yürütülmektedir.

·       Gerekli olan ilk koşul; kümelenme ve emek sektörü ekonomileri, iyi kaliteli bir iş gücüne erişilebilirlik (iyi eğitimli ve yüksek becerili) ve yerel ekonomide vurgulanan dinamikler gibi altı çizili pozitif değerli ekonomik dışsallıkların mevcudiyetidir. Bu koşul; ilgili faktörler pozitif olduğunda ve yeni ulaştırma altyapı yatırımları diğer koşullar ile birlikte ekonomik bir kalkınma etkisine sahip olan canlı bir yerel ekonomide, yapısal bir koşuldur.

·       İkinci olarak; yatırım fonlarına erişilebilirlik, yatırımın büyüklüğü ve konumu, ağ etkileri (örneğin ağda eksik olan hatlar var mı) ve güncel yatırım zamanlamasına bağlı yatırım faktörleri bulunmaktadır. Ulaştırma altyapı yatırım kararları izole olunarak alınmamaktadır. Bu nedenle ağdaki yeri dâhil yatırımın yapısı, dikkate alınması gereken önemli koşullardan birisidir. Bu faktörlerin bizatihi kendisi yeterli değildir ve belirli bir odak noktası, izole edilerek sınanmış yersel faktörlere bağı olarak literatürde bulunan analizlerin çoğu ile ilgili sınırlandırılmalara sahiptir.

·       Üçüncü dizi politik faktörleri teşkil etmekte olup ulaştırma kararlarının alınmasının gerektiği daha geniş politik çevrelerle ilgili bir husustur. Ekonomik kalkınmanın yakalanmasında tamamlayıcı kararlar ve kolaylaştırıcı çevre yer almalıdır, aksi takdirde etkiler ters tepici bir vasfa bürünebilir. Bu gruba dâhil olan faktörler; finans kaynakları, yatırım düzeyleri (yerel, bölgesel ya da ulusal), destek düzeyi, organizasyonel ve kurumsal politika ve prosesler ile gerekli tamamlayıcı etkinlikler (örneğin yardımlar, vergi muafiyetleri ve eğitim programları gibi) finans kaynaklarından oluşmaktadır. Tekraren bu faktörlerin bizatihi kendisi uygun politik çevrede bile aynı zamanda diğer gerekli koşullar ortaya konmaksızın ekonomik büyüme ile sonuçlanmayacaktır.

Bu üç temel gerekli koşullar dizisinin her birisinin kalkınma üzerindeki etkisi ya sınırlıdır ya da hiç bulunmamaktadır. Eğer bunlar ikili tarza dayalı olarak terkip edilse dahi, etkileri sınırlı olacaktır. Örneğin eğer yatırım ve politik koşullar ortada ise erişilebilirlikte değişimler öngörülebilir fakat gerekli ekonomik koşullar ortaya konmamış olduğundan dolayı ekonomik büyüme etkileri tespit edilemeyecektir. Bu durumda belirli yerleşimlerin ilgili çekimleri değişebilir fakat bu ilave büyümeden ziyade sadece mevcut ekonomik kalkınmanın yeniden dağılımını ifade etmektedir. Benzer şekilde eğer sade yatırım ve ekonomik koşullar ortada ise yatırımdan kaynaklı ekonomik kalkınma etkileri, destek politikalarının yoksunluğuna ya da çelişen ulaştırma ve arazi kullanım politikalarının varlığına neden olmayacaktır. Bu durum sadece bütün üç gerekli koşullar dizisi ortaya konduğu ve ekonomik büyüme ile birlikte işletildiğinde ortaya çıkacaktır.

Ulaştırma altyapı yatırımları özeli bir yerleşime sahiptir ve yerel ekonomilerde potansiyel büyüme etkilerine haizdir. Dolayısı ile bu gibi yatırımlardan kaynaklı ekonomik büyümenin güncel olarak tanımlanması ve ölçülmesinde yerel düzeyde analizler yer almalıdır. Bu yerel ekonomi kalkınmadaki etki düzeylerinde olup gelir düzeyleri, erişilebilirlik ve istihdam değerlemesi yapılmalıdır. Uygulama düzeyinde analizler daha kümeli olduğundan dolayı etkilerin çoğu ölçülebilir olmaktan çıkmaktadır. İkinci olarak eğer ekonomik büyüme etkileri ölçülürse ardından fayda ve maliyetlerin daha geniş değerlendirilmesi için analizler birincil önceliği kullanıcı faydalarına (geleneksel olarak seyahat süresi kazanımları) verecektir.