Belediyeler hazır mı?

Özürlü kimdir?

Öncelerde başta ‘sakat’ olmak üzere çeşitli nitelemelerin yerini günümüzde ‘özürlü’ ve ‘engelli’ şeklindeki iki kelime almıştır. Konuya ilişkin ortak ve standart bir dil ve çerçeve getirilmesi amacıyla bir sınıflandırma çalışması da Kanunla başlatılmıştır. Adı geçen kanunda ‘özürlü’ kavramı bulunmakta olup şu şekilde tanımlanmıştır: “Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi.”

Ne kadar özürlü var?

Adı geçen kanunun sınıflandırma başlıklı 5’inci maddesi; konuya ilişkin önemli sorumlulukların bu kanunla verildiği Maliye, Sağlık, Çalışma ve Sosyal Güvenlik, Milli Eğitim bakanlıkları ile Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığınca özürlülük ölçütünün tespiti ve uygulama esaslarına ilişkin bir yönetmelik hazırlanmasını getirmiştir. Özürlülerle ilgili derecelendirme, sınıflandırma ve tanımlamaların uluslararası özürlülük sınıflandırması temel alınarak hazırlanacak özürlülük ölçüsüne göre yapılacağı da belirtilmiştir. Bu hükme rağmen düzenlemelerde farklı anlayışlarla değişiklik yapılmış ve özürlü sayısı önce 13 milyon, sonra 9 milyon ve 8 milyon şeklinde açıklanmıştır. Özürlülük ölçütlerine, tanımlarına ve bunlara sağlanacak haklara yönelik belirsizlik ve çelişkiler ile kurumlar arası farklar da sürmektedir.

Kanunda neler var?

Adı geçen kanunda özürlülerin bakımı, rehabilitasyonu, sağlığı, mesleki rehabilitasyon ve eğitimi, istihdamı, genel eğitimi gibi konularda esaslar, yapılacaklar ve sorumlular belirtildiği gibi ilgili kanun ve kanun hükmündeki kararnamelerde bu amaçlarla değişiklikler de yapılmıştır. Böylece özürlüler çeşitli alanlarda korunmaya çalışılmıştır. Yapılan değişiklikler arasında konumuzu teşkil eden ulaştırma düzenlemeleri de bulunmaktadır. 

Trafik Kanunu değişikliği

Adı geçen kanunda ulaştırmayı ilgilendiren üç madde bulunmaktadır. Bunlardan ikisi doğrudan, biri de dolaylı olarak ulaştırmayla ilgilidir. Doğrudan ulaştırmayla ilgili birinci maddede 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu 61’inci maddesinde değişiklik yapılmaktadır. Bu değişiklik özürlülere ayrılmış park yerlerinin özürlü olmayanlarca kullanım yasağını ve buna aykırı davrananlara diğer park cezalarının iki katının uygulanmasını içermektedir. 

Toplu ulaşım hizmetleri

Adı geçen kanunun geçici 3’üncü maddesi şöyledir: “Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, şehir içinde kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu taşıma hizmetlerinin özürlülerin erişilebilirliğine uygun olması için gereken tedbirleri alır. Mevcut özel ve kamu toplu taşıma araçları, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıl içinde özürlüler için erişilebilir duruma getirilir.

Görüldüğü üzere büyükşehir olsun veya olmasın tüm belediyelere bir yükümlülük getirilmekte, ancak toplu olmayan taşımalara ve belediye tarafından işletilmeyen veya denetlenmeyen diğer toplu taşımalara (Bakanlıktan alınan B veya D türü belgelerle yapılan taşımalara) bir zorunluluk getirilmemektedir. Bunun ötesinde geçen yıl dolan 7 yıllık süreye ek bir yıllık geçiş süresi daha verilmiş olup bu sürenin dolmasına da sadece 3 aylık bir süre kalmıştır. 

Kamu yapıları

Adı geçen kanunun geçici 2’nci maddesi şöyledir: “Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmî yapılar,  mevcut tüm yol, kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve benzeri sosyal ve kültürel alt yapı alanları ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü yapılar bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıl içinde özürlülerin erişebilirliğine uygun duruma getirilir.”

Peki, bu madde terminalleri de kapsar mı? 

Terminallerin durumu

Her ne kadar özel sektörce yapım ve işletilmesi Karayolu Taşıma Kanun ve Yönetmeliğince mümkün görülse de kendi taşıtları dışında başkalarına da kalkış-varış, indirme-bindirme hizmeti vererek ticari biçimde işletilen bir terminal özel sektörce yapılabilmiş değildir. Mevcutların tamamı belediyelerce yapılmış/yaptırılmış olup işletme hakkı devredilmiş olsa da bazı istisnalar dışında tamamı belediye mülküdür. Bu nedenle de bu Kanuna uyumları gerekir. Terminallere bu açıdan bakılmalı gerek belediyeler (işlettiği ve işlettirdiği tüm terminallere) gerekse UDH Bakanlığı özürlülere uyumu takip etmelidir. 

Başka bir belediye terminali yapılmaksızın bazı belediyeler kendilerine imtiyaz olarak verilen tekel konumundaki terminallerini satarak bazı işletmecileri terminal mülk sahibi yapmışlardır. Bu satışların hukukiliğinin ve geçerliliğinin tartışılmasının ötesinde kamusal sorumluluğun da devredildiği düşünülerek bu terminallerin de adı geçen kanuna uyumu gerekmektedir. 

Diğer belediye görevleri

Kanun madde 13, son bendi: “Sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri belediyeler tarafından da verilir. Belediyeler bu hizmetlerin sunumu sırasında gerekli gördüğü hallerde, halk eğitim ve çıraklık eğitim merkezleri ile işbirliği yapar. Özürlünün rehabilitasyon talebinin karşılanamaması halinde özürlü, hizmeti en yakın merkezden alır ve ilgili belediye her yıl bütçe talimatında belirlenen miktarı hizmetin satın alındığı merkeze öder.”

Büyükşehir olsun, olmasın bütün belediyeler geçiş süresi olmaksızın bu yükümlülük altındadır. 

Kanun ek madde 1: “Büyükşehir belediyelerinde özürlülerle ilgili bilgilendirme, bilinçlendirme, yönlendirme, danışmanlık, sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri vermek üzere özürlü hizmet birimleri oluşturulur. Bu birimler, faaliyetlerini özürlülere hizmet amacıyla kurulmuş vakıf, dernek ve bunların üst kuruluşlarıyla işbirliği hâlinde sürdürürler. Özürlü hizmet birimlerinin kuruluş, görev, yetki, sorumluluk ve işleyişine ilişkin usûl ve esaslar Özürlüler İdaresi Başkanlığının görüşü alınarak İçişleri Bakanlığınca hazırlanacak yönetmelikle belirlenir.”

Sadece büyükşehir belediyeleri için mevcut olan bu görev, önceden mevcut Kocaeli ve İstanbul dışındaki 14 büyükşehir ve yeni kurulan 14 büyükşehir için ilk yerel seçimler sonrasında tüm il çapında geçerli olacaktır. 

Sonuç

Konunun belediyelere önemli yükler getirdiği ve bunun için zamana ihtiyaç olduğu bilinmektedir. Buna rağmen Kanunun yayımı üzerinden 8 yıl geçecek olması ve yürürlüğe girmeyen düzenlemelerin özürlülere önemli hak kayıpları getirdiği dikkate alınarak yeni bir uzatma talep edilmeksizin uygulamaya geçilmesi yerinde olacaktır. ■

--------------------------------------------------------------------