Üsteki başlık, yazının okunması açısından epey tehlikeli gibi. Başlığı okuyup da diğer taşımaları önemsiz gördüğüm düşünülerek, lütfen, yazımı okumaktan vazgeçmemenizi dilerim.
Taşımalar pek çok şekilde sınıflandırmaya, ayrımlandırmaya tabi tutulabilir, tutuluyor da. Önce yolcu ve yük (eşya taşımaları) şeklinde sonra yurtdışı (uluslararası) ve yurtiçi şeklinde… Yurtdışı olanları Türkiye topraklarından hiç geçmeyen, transit geçen veya kalkış ya da varış noktalarından biri Türkiye olan (ikili) taşımalar şeklinde ayırmak mümkün.
Yurtiçi taşımaları da illerarası (şehirlerarası) ve iliçi olarak ayırabiliriz. İllerarası olanları da 100 km altı ve üstü diye ayırıyoruz. 100 km üstü taşımaları da kısa-orta ve uzun mesafe olarak ayrıca ayırabiliriz. İliçi olanlarda da şehiriçi (belediye alanı içi) ve şehirdışı ayrımı yapmak mümkün. Ama büyükşehirlerde ilin tamamı bir şehir olduğundan bu ayrım yapılamıyor. Yine buralarda bile merkezi ilçelerin bulunduğu şehir merkezi (il merkezi) ve merkezin dışındaki yerler ayrımı mümkün. Bu ayrımlara büyük taşıt ve küçük taşıt (otomobil ve kamyonet) ile taşıma ayrımı eklenebilir. Şehir merkezinde belediye yetkisinde olan yolcu taşımaları; belediye otobüsü, halk otobüsü, minibüs dolmuş, taksi dolmuş ve taksi yanında servis aracı, etkinlik/grup aracı ve belediye izinli/denetimli/ruhsatlı merkez dışına taşıma yapan yolcu otobüsleri, minibüsleri olarak sıralanabilir.
Tarifeli-tarifesiz taşımalar
Tüm taşımalarda özellikle de yolcu taşımalarında çok önemli ayrım bu. Tarifeli taşımalar belirli bir kalkış ve varış noktaları arasında belirli bir güzergahta belirli bir zaman ve ücret tarifesine bağlı olarak yapılıyor. Tarifesiz taşımalarda ise bu şartlar yok. Tarifeli taşımalarda adı geçen şartların tümüne uyma zorunluluğu çok ağır bir uygulama. Öyle ki yolcu azlığı, iklim kötülüğü, personel veya araç yokluğu ya da araç arızası gibi nedenlerle bunları yapmamak mümkün değil. Bu farkları görmek lazım.
Tarifeli/tarifesiz taşımalar arasındaki çok önemli bir ayrıma dikkat çekmek gerekir. Tarifesiz taşımalar, grup adına hareket edebilen birisinin taşımacı ile yapacağı sözleşmeye göre yapılıyor. Beğenmeyen taşımacı bunu kabul etmeyip, sözleşme imzalamaz ve taşıma yapmaz. Sözleşme imzalandığında tabiî ki yapacak ve şartlara uyacak. Bu taşımalardan sadece söz konusu kapsamdaki grupta yer alan kişiler yararlanabilir. Yani herkese açık değildir. Her ne kadar şimdi birden fazla grubun yer aldığı toplama gruplar olabiliyor ve bu şekilde grup görünümüyle taşıta eklenmek mümkün ise de yine de durum böyle. Belirtilen nedenlerle tarifesiz taşımalara grup taşıma denilmesi gayet de yerindedir. Bu arada belirtelim ki, turizm taşımaları tarifesiz yani grup taşımalarının özel bir şekli olup gruptakiler turist niteliğindedir. Yine bunlar arasında yer alan transfer de bu taşımaların özel hallerinden birisinin süslü ifadesinden başka bir şey değildir.
Tarifeli taşımalar ise grup şartı olmaksızın herkesin faydalanabildiği taşımalardır. Ben bu yüzden bunlara bireysel faydalanmalı taşımalar diyorum. İsteyen daha iyi bir ad bulur ve yazarsa sevinirim. Bir grubun üyesi olmayan, hususi aracı bulunmayan, hususi aracı olup da kullanma imkanı bulunmayan veya ekonomik gücü, yaşı, sağlık durumu vs. nedenlerle kullanmayı tercih etmeyen kişiler tarifeli taşımalardan faydalanabilirler. Çünkü bunlar herkesin kullanımına her şartta açıktır.
Kötü taşıma yoktur
Tüm taşımalar iyidir. Ticari veya toplu olan taşımalar daha iyidir. Hem ticari hem de toplu olan taşımalar en iyisidir. Bunlardan da tarifeli taşımalar; herkesin faydalanmasına, üstelik de önceden garanti edilen biçimde faydalanmasına açık olan özellikleriyle taşımaların temelidir. Zaten öncelerde sadece bu türden taşımalar vardı. Gruplar dahi bunlardan faydalanırdı. Diğer taşımalar olmasa da sadece bunlar toplumun tüm ihtiyaçlarını bazı eksiklikleriyle karşılayabilir. Bu nedenle tarifeli taşımalar mutlaka yaşatılmalıdır.
Ne yapmalı?
Tarifeli taşımaların yaşatılması için ne yapmalı sorusuna cevap vermekten biraz kaçınacağım. Bunları kolaylaştıran destekleyen her şey tabii ki yapılmalı ve doğal alarak, serbest piyasa mantığına ve rekabet esasına zarar vermeden. Kolaylaştırıcı olan birini söyleyeyim: Tarifeli taşımalardaki indirme-bindirme düzeni.
Taşıma Kanunu ve Yönetmeliği’nde bununla ilgili çok ağır şartlar var. Halbuki hiçbirisinin olmasına gerek yok. Gereken şartlar tüm taşıtlar için Trafik Kanununda zaten var. Tarifeli taşımalar için niye ayrı şartlar yazılsın? Otoyolların indirme-bindirme yasakları herkes için yürürlükte. Gerekli hallerde yerleşim merkezlerinde UKOME’ler veya trafik komisyonları ayrıca özel kararlar alabiliyorlar.
Bana kalırsa büyükşehirlerdeki kalkış-varış noktaları dışında bu taşımalara hiçbir kural koymamak lazım. Bazı yerleşim merkezleri yönetimleri sırf terminale para kazandırmak için bir yolcuyu indirmek veya bir yolcuyu almak üzere otobüsleri ana yollardan çok uzaklardaki terminallere zorla yönlendirilebiliyorlar. Bunu kabul etmek mümkün değildir.
Bir söz daha
Hep tekrarlarım, üniversite diploması olandan lise diploması sorulmaz. Aynı şekilde tarifeli taşıma yapma belgesi olanın tarifesiz taşıma yapmak için ayrıca bir belge almasına hiç gerek olmamalıdır. Tarifesiz taşıma yapma yeterliliği, tarifeli taşımadan daha az olup bu yeterlilik tarifeli taşımacıda zaten vardır. Tarifeli taşıma belgesi olan, bunu iade edip başka hiçbir şart aranmaksızın tarifesiz taşıma belgesi alabiliyor. Bu nedenle tarifeli taşımacılar aynı belgeleriyle tarifesiz taşımaları da yapabilmelidirler. Bu, tarifeli taşımacılara kullanmadıkları kapasitelerini kullanma imkanı vererek yaşatma yönünde destek olacaktır.
Yük taşımaları
Bunlarda da tarifeli, tarifesiz ayrımı yapılabilir. Ancak bir kişiye hizmet veren, yani grup taşıma benzeri sadece bir kişinin yükünü taşıyan bir taşıtta bir tarifeye zaten gerek yoktur. Ancak bazı kargo taşımalarının tarifeli taşıma mecburiyeti vardı ve bu kaldırıldı. Tarifesiz kargo taşıması yapmak da serbest olabilir. Belgesi müsait olanlar sadece bunu yapar. Ama isteyen tarifeli taşıma belgesi alıp tarifeli ve tarifesiz kargo taşıması yapabilmeli. Tarifeli taşıma belgeli taşımacıyı tercih etmek isteyenler de bunları tercih eder ve taşımacı da bunların avantajına sahip olur.
Burada belirtelim ki, tarifeli-tarifesiz kargo taşımaları yanında nakliyat ambarı işletmeciliği, dağıtım işletmeciliği gibi yük taşıma hizmetleri de herkesin faydalanmasına açık olan taşıma türleridir. İlla bir taşıtlık yükü olmaksızın en küçük yükünü de, insanlar bu taşımalarda taşıtabilirler. Taşıma mevzuatında yer alan parça başına taşıma hizmeti ancak bu taşımacılar tarafından yerine getirilen bir hizmet olup bu türden taşımaların da yaşatılması, desteklenmesi gerekir. Taşımacılar sadece büyük miktarda yükü olana değil, küçük paketi olana bile hizmet verecek yeterlilikte ve yaygınlıkta olmalıdırlar ve bu türden taşımalar çok önemlidir.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramımız kutlu olsun. ■