Altı Şapkalı Düşünme Tekniği

Yıllar önce şirket içi eğitimlerin müdavimi olarak, aldığım bir eğitimden hala faydalanıyorum. Mehmet Kocabaş tarafından verilen bu eğitim, Altı Şapkalı Düşünme Tekniği (İngilizce adı Six Thinking Hats), Edward De Bono'nun 1985'te yayınlanan kitabıdır aynı zamanda. 

De Bono, insanların birkaç farklı şekil ve yaklaşımla kavrama ve düşünme eylemini gerçekleştirebildiğini incelemiş. Bu yaklaşımlar hakkında teori geliştiren yazar, insanların düşünme alışkanlıkları ile kendilerini kısıtlayarak, sadece bir veya iki yaklaşımla düşünme eylemini gerçekleştirdiğini gözlemlemiş. De Bono, farklı yaklaşımların tanımlanması ve bu yaklaşımların nasıl kullanılabileceğinin öğretilmesi durumunda, insanların bu yaklaşımları kullanarak, toplantılarda ve takım çalışmalarında çok daha üretken olabileceğini öne sürmüş.

Yazar, Altı farklı yaklaşım tanımlamış ve her bir yaklaşımı farklı renkte şapkaların takılması ile sembolize etmiş.

1. Beyaz şapka (Boş sayfa): Tarafsız şapkadır. Görüşülen konu ile ilgili net bilgi ve raporlar ortaya konur. (objektif)

2. Kırmızı şapka (Ateş): Duygusal şapkadır. Görüşülen konu ile ilgili olarak, kişilere hiçbir dayanağı olmadan, sezgi, fikir ve duygularını söyleme fırsatı verir. (sübjektif)

3. Sarı şapka (Güneş): İyimser şapkadır. O işin avantajları ortaya konulur. Övgü, olumlu görüşler söylenir. (objektif)

4. Siyah şapka (Yargıç cübbesi): Kötümser şapkadır. Eleştiri, olumsuz görüşler ile görüşülen konunun riskleri, gelecekte doğuracağı problemler ortaya çıkar. (objektif)

5. Yeşil şapka (Bitki): Yenilikçi şapkadır. Konuyla ilgili alternatifler ve yeni yaklaşımlar araştırılır; 'her şey uyar'. (spekülatif)

6. Mavi şapka (Gökyüzü): Serinkanlı şapkadır. Düşünce sistematize edilir. "Büyük Resim," "İdareci şapka," "Meta şapka," "düşünmenin düşünülmesi", tüm süreci (gözden geçirme).

Altı şapkalı düşünme tekniğinin ana amacı: düşünme sürecine odaklanıp geliştirmek, yaratıcılığı cesaretlendirmek, paralel ve lateral düşünme, iletişimi iyileştirme, karar verme sürecini hızlandırma, tartışmalardan kaçınmadır.

Örneğin, bir sorunun incelenmesi ve çözüm üretilmesine dair bir toplantı düzenlenecek olursa, böyle bir toplantıda, çözüm için, “Altı Şapkalı Düşünme Tekniği”nin kullanılması mümkündür. Önce sorun incelenir, sonra çözüm önerileri üretilir ve daha sonra eleştirel değerlendirmelerin sonucunda uygun çözüm seçilir. 

Toplantı, herkesin, ‘Mavi şapka’nın toplantıyı nasıl idare edeceğini, nasıl hedef ve amaçlara ulaşılacağını duyuracağı beklentisi ile başlar. Tartışma, ‘Kırmızı şapka’nın sorunu çözümü ile ilgili fikir ve tepkileri toplama düşüncesi ile devam eder. Bu faz gerçek çözüm için kısıtların geliştirilmesi için de kullanılır. Tartışma, fikirler ve muhtemel çözümler üretmesi için ‘Yeşil şapka’ya geçer. Daha sonra tartışma, bilgi üretmeyi düşünen ‘Beyaz şapka’ ile çözümleri eleştirmeyi düşünen ‘Siyah şapka’ arasında gider gelir.

Herkes herhangi bir anda belli bir yaklaşıma odaklandığı için, grup, bir kişinin (Kırmızı şapka) duygusal tepki göstermesinden ya da başka bir kişinin (Beyaz şapka) objektif düşünmeye ve yine bir başka kişinin (Siyah şapka) yaklaşımlara eleştirel olmaya çalışmasından çok daha fazla işbirlikçi olacaktır.

Her şapka ayrı bir değer ama aklımda kalan “Kırmızı” olan. Neden acaba? ■