Mevzuatta Şoför İstihdamı

Motorlu taşıtlar hayatımıza pek çok kolaylık getirirken, çeşitli ihtiyaçları da ortaya çıkarmıştır. Buna da bağlı olarak çeşitli işler ve meslekler ile mevzuat gereksinimleri gündeme gelmiştir. Karayolu motorlu taşıtları ile ilgili düzenlemeler esas olarak Karayolları Trafik Kanunu’nda bulunmakta ve zaman zaman güncellenmektedir. Bunun verdiği yetkiye dayanılarak detay hususlar Karayolları Trafik Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Yönetmelikler sıkça ve çok daha kolay güncellenebilmektedir. Tüm motorlu taşıtlarda en önemli ihtiyaç bunların sevk ve idaresidir. Gelişen teknolojiye rağmen hâlâ bu husus, yeterliliği olan kişilerce yapılmak zorundadır. Karayolu motorlu taşıtlarında genelde sürücü adı verilen bu kişilere yönelik düzenlemeler de ilgili Kanun ve Yönetmelikte yer almaktadır.

Karayolu yük ve yolcu taşımalarında gereken ek düzenlemeler Karayolu Taşıma Kanunu ve Yönetmeliği ile yapılmıştır. Taşımacı ve taşıt sonrasında önemli bir unsur olan sürücüler de bu düzenlemeler içerisinde ayrıca yer almaktadır.

Sürücü ve şoför ayrımı

Karayolu Taşıma Kanunu’nda sürücü ve şoför tanımları bulunmamaktadır. Karayolu Taşıma Yönetmeliği’nde ise şoför tanımına yer verilmiştir. Burada şoför; bir motorlu taşıtı karayolunda süren ve ilgili mesleki yeterlilik belgesine sahip olan sürücü olarak tanımlanmıştır. Sürücünün zaten taşıtı süreceği dikkate alındığında şoför, mesleki yeterlilik belgeli sürücü olmaktadır. Daha önceki Yönetmeliklerdeki tanımlarda taşıtın ticari olması hususu da yer almakta olup, bu husus sonradan tanımdan çıkarılmıştır ki, kanaatimce doğrudur. Şoförün kullandığı taşıtın ticari olması veya taşımanın ticari olması zorunlu değildir. Zira ticari olmayan özel/hususi taşıtlarda da şoförler görev yapmaktadır. Bunun yanı sıra Yönetmelik kapsamındaki hususi taşımalarda, kendi yük taşıtını hususi amaçlarla kullanan sürücülere şoför denilmesi pek uygun düşmemektedir. Kanaatimce şoför, sürücülük işini gelir veya kazanç elde etmek amacıyla yani profesyonel amaçlarla yapan kişidir. SRC zorunluluğuna tabi olmayan profesyonel sürücüler de şoför olarak nitelendirilir. Şoförün gerçek tanımının ne olduğunun ötesinde, mevzuatın tanım yerine bu ifadeyle neyi kast ettiği de yeterli olabilir: “Yönetmelikteki taşımalarda görev alan/alacak sürücü...” gibi.

Taşıma mevzuatında şoför düzenlemeleri

Kanun ve Yönetmeliğin kapsam maddelerinde özel olarak şoför yer almıyor. Çalışanlar içinde yer aldığı kabul edilebilir. Buna rağmen Karayolu Taşıma Kanunu’nun 5’inci maddesi, ticari araçlarda çalışan şoförlerden söz ettiği gibi 7’nci maddesinde nitelikli şoförden söz edilmektedir. Kanunun, Yönetmelik başlıklı 34’üncü maddesi, şoförlerde aranacak şart ve niteliklerin Yönetmelik ile belirlenmesini öngörmektedir.

Yönetmelikte çokça yerde şoför ifadesi kullanıldığı gibi Yönetmeliğin taşıma işlerinde istihdam edilenlere ilişkin 32-35’inci maddelerinde yoğun olarak şoförler kapsanmakta olup bu hususlara bakmak gerekir.

Madde-32 Çalışanların İstihdamı

Bu maddenin 1 ve 2’nci fıkralarında çalışanlara ilişkin olarak belge sahibinin yükümlülükleri yer almakta, ancak burada bir yaptırımları bulunmamaktadır. 4’üncü fıkrasında ise görevli şoförlerin UETDS sistemine bildirilmesi yükümlülüğü yine yaptırımsız olarak bulunmaktadır. Ancak bu hususun da yer aldığı Yönetmeliğin 40’ıncı maddesindeki UETDS yükümlülüklerinde bu yaptırım zaten vardır. Yönetmeliğin bu 40’ıncı maddesinde şoförlere ilişkin başka yükümlülükler yaptırımlı veya yaptırımsız biçimlerde ayrıca bulunmaktadır.

5’inci fıkrada kadın şoför istihdamının teşviki ile ilgili düzenleme yer almaktadır.

Madde-33 Çalışanların Hak ve Sorumlulukları

Bu maddede genel olarak yetki belgesi sahiplerinin sorumlulukları bulunmakta, çalışanlara ilişkin bir bent de yer almaktadır. Maddenin bir yaptırımı söz konusu değildir.

Madde-34 Şoförlerde aranacak nitelik ve şartlar

34-1.a’da, ilgili mevzuatın öngördüğü mesleki yeterlilik belgesine sahip olmaları istenmektedir. Zaten bu husus daha geniş olarak 32.3’te yer almaktadır. Bu durumda her taşıt için (aslında her taşıma için olmalıdır) hangi mesleki yeterlilik belgesinin gerektiği, ilgili mevzuattan bulunup uygunluğunun sağlanması gerekiyor.

Bunun yerine taşımalar için gereken mesleki yeterlilik belgeleri Yönetmelikte tanımlanarak veya belirtilerek; ‘Şoförlerin yapacakları taşımaya uygun mesleki yeterlik belgesine sahip olmaları’ şartı ile ‘Yetki belgesi sahiplerinin yapacakları taşımaya uygun mesleki yeterlilik belgesi sahibi şoför görevlendirmeleri’ şartı getirilmelidir.

Belge sahipleri nasıl ki, hangi tür mesleki yeterlilik belgesi sahibi yönetici istihdam edeceklerini Yönetmeliğin 40’ıncı maddesinin 34’üncü fıkrasından öğrenebiliyorlarsa, aynı şey şoförler için de bu Yönetmelikte bulunmalı, ilgili başka bir mevzuata bakılması gerekmemelidir.

34-1.b’de büyük otobüs (Şoför dahil 17’den fazla koltuklu) için 24 yaşı tamamlama şartı aranıyor. Daha önce 26 yaştan gün alma şeklinde olan bu husus artık kesinleştirilmeli ve tartışılmamalıdır.

34-1.c’de 66 yaşından gün almama şartı bulunuyor. Şu anda ise 66 yaş yerine Yönetmelikte hiçbir düzenleme yapılmaksızın 69 yaş uygulanıyor. Bunun Covid nedeniyle bir genelgeyle yapıldığını biliyoruz. Böyle önemli ve uzun süre uygulanacak bir düzenlemenin mutlaka Yönetmelik değişikliği ile yapılması gerekir. Bunun ötesinde bu yaş sınırı ihtiyaçlara göre değil, taşıma güvenliğine göre belirlenmelidir. Ancak kısa süreli beklenmedik, acil ihtiyaçlara yaş değişikliğiyle çözüm bulunabilir. Bunun ötesinde yaş ile şoför istihdamını kolaylaştırarak çözüm bulma taşıma güvenliğine aykırıdır.

Madde-35 Çalışma Süreleri

1’inci fıkrada çalışma ve dinlenme sürelerini belirleyen mevzuat sıralanarak yetki belgesi sahiplerinin bunlara uyumundan yaptırımsız olarak söz edilmekte, adeta bir hatırlatma yapılmakta.

2’inci fıkrada ise, takoğraf sürücü kartlarının kullanımından söz edilmekte. Burada takoğraf ve sürücü kartı kullanım zorunlulukları belirtilmeksizin sürücülere yönelik olası ihlaller belirtilmekte, yine şoförlere yönelik görülmekle birlikte bunlar yetki belgesi sahibinin sorumlulukları olarak yaptırımlarıyla yer alıyor. Bazı sürücüler takoğraf sürücü kartının daha geç yaşlarda da, TOBB tarafından verilmesini istiyor. Bu hususun bu Yönetmelikteki sürücü yaş sınırına göre yapıldığı bilinmeli.

Bu maddenin 4’üncü fıkrasında Bakanlıkça bu madde ile ayrıca bir düzenleme yapılabileceği belirtiliyor. Bunun amacını anlamış değilim. Bakanlık zaten yapabileceği bir şeyi, niye önceden haber versin ki? Böylece kendine yetki alanı mı açıyor? Buna ihtiyacı yok ki. Bunlar yerine istediği düzenlemeleri yapıp buraya koyması gerekir.

Sonuç ve öneriler

1-Şoför; bu Yönetmelikteki taşımalarda görev yapan/yapacak sürücü olarak tanımlanmalıdır. Onun mesleki yeterlilik belgesi sahibi olacağı Yönetmelikte zaten belirtilmektedir.

2-Şoför mesleki yeterlilik belgeleri Yönetmelikte tanımlanarak veya belirtilerek şoförlerin buna uygun taşıma yapmaları ve taşımacıların da buna uygun şoför görevlendirmeleri şartı yer almalıdır.

3-Yetki belgesi sahiplerinin şoförlere ilişkin sorumluluk/yükümlülüklerinin tümüyle bu bölümde yer alıp 40’ıncı maddeden çıkarılması veya bu bölümden çıkarılıp tamamımın 40’ıncı maddeye aktarılması seçeneklerinden biri tercih edilmelidir.

4- Taşıma güvenliğine aykırı şoför yaşı değişiklik talepleri artık sonlandırılmalı, özel haller dışında sürücü istihdam sorunlarının yaş artışı ile değil şoför istihdam piyasasını düzenlemekle çözüleceği kabul edilmelidir.

5-Covid nedeniyle gecici olarak getirilen 69 yaş düzenlemesi 2026’da 68 yaş ve 2027’de 67 yaş şeklinde yine geçici düzenleme yapılarak, 66 yaş şartına yumuşak biçimde geçilmelidir.

6- Yaş ve benzeri konularda taşımacılardaki ve şoförlerdeki bilgi eksiklik ve yanlışlıkları giderilmelidir.

7-Yaptırımı bulunmayan hatırlatma veya bilgilendirme amaçlı kurallara Yönetmelikte mümkün olduğunca yer verilmemeli, hatırlatma ve bilgilendirmeler başka yöntemlerle yapılmalıdır.

Büyükçekmece Cep Otogarı

Büyükçekmece’de tarifeli taşımacılara Büyük İstanbul Otogarı dışında kalkış/varış imkanı veren bir tesisin açıldığını öğrendim. Adı dışında çok memnun oldum. Bana göre adı Büyükçekmece Bölgesel Terminali gibi olabilir. Bölgedeki yolculara ve Trakya yönüne gidecek taşımacılara büyük kolaylık sağlayacak, banliyo treninin son noktaları gibi yoğunluklu bölgelerde benzer bölgesel terminaller çok uygun olacaktır. Kutlarım, hayırlı olsun.